Niektórzy uważają, że testament ustny nie jest tak samo ważny jak testament sporządzony pisemnie. Rzeczywiście, w większości przypadków potrzebne jest spisane oświadczenie ostatniej woli, jednak istnieją wyjątkowe sytuacje, w których wystarczy forma ustna. Dzieje się tak przede wszystkim wtedy, gdy zaistnieje uzasadniona obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Nawet wówczas muszą jednak zostać spełnione pewne określone warunki. Jak stwierdzić, czy ustny testament jest ważny w świetle prawa?
Trzeba przyznać, że decyzja o sporządzeniu wyłącznie ustnego testamentu jest dość ryzykowna, zdarza się jednak, że spadkodawca nie ma innego wyjścia. Należy pamiętać, że niespisane oświadczenie woli bardzo łatwo jest podważyć, dla pewności warto więc zawczasu zadbać o jej zwykłą formę. Testament pisemny musi zostać napisany odręcznie przez samego spadkodawcę, a następnie przez niego podpisany. Najlepiej opatrzyć go także datą, co ma znaczenie wtedy, gdy powstanie więcej niż jeden testament i zaistnieje potrzeba stwierdzenia, który z nich jest bardziej aktualny. Należy pamiętać, że nie będzie miało zastosowania oświadczenie woli spisane na maszynie lub komputerze, niepodpisane lub sporządzone przez więcej niż jedną osobę (nawet jeśli osoby te są małżeństwem posiadającym wspólny majątek).
Testament ustny stanowi jeden z rodzajów testamentów szczególnych, które opisuje art. 952 kodeksu cywilnego. Spadkobierca może zdecydować się na taką formę oświadczenia woli w dwóch przypadkach: wtedy, gdy pojawi się uzasadniona obawa rychłej śmierci lub kiedy zaistnieją szczególne okoliczności, przez które zachowanie zwykłej formy testamentu będzie niemożliwe lub bardzo utrudnione. Należy podkreślić, iż „obawa rychłej śmierci” musi mieć potwierdzenie w rzeczywistości, tzn. wynikać z wiedzy medycznej lub doświadczenia życiowego. Z kolei do specjalnych okoliczności uniemożliwiających sporządzenie normalnego testamentu mogą należeć np. działania wojenne, powódź czy schorzenie wykluczające pisanie.
Ale to nie koniec warunków, jakie trzeba spełnić, by można było mówić o ważnym testamencie ustnym. Oświadczenie woli spadkodawcy musi bowiem odbyć się w jednoczesnej obecności trzech świadków, którzy powinni być świadomi swojej roli. Następnie treść takiego testamentu musi zostać przez nich potwierdzona. W jaki sposób? Jeden z tych trzech świadków lub inna osoba musi spisać oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od złożenia testamentu, podając datę oświadczenia woli, a także datę oraz miejsce sporządzenia pisma. Dokument muszą podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie lub wszyscy świadkowie. Jeśli zaś treść testamentu nie zostanie stwierdzona w podany wyżej sposób, w ciągu 6 miesięcy od zgonu spadkodawcy (czyli otwarcia spadku) można stwierdzić treść oświadczenia woli przed sądem. Odbywa się to poprzez zgodne zeznania świadków. Jeżeli z jakiegoś powodu przesłuchanie wszystkich trzech świadków nie jest możliwe, mogą wystarczyć zgodne zeznania dwóch z nich.
Warto zaznaczyć, że nie każdy może zostać świadkiem testamentu ustnego. Przede wszystkim świadek musi być zdolny do czynności prawnych, a więc musi być osobą pełnoletnią i nieubezwłasnowolnioną całkowicie lub częściowo. Oprócz tego wykluczeni są świadkowie niewidomi, głusi lub niemi, niemogący czytać i pisać, niewładający językiem, w którym spadkodawca sporządza testament, a także skazani prawomocnie wyrokiem sadowym za fałszywe zeznania. Ponadto świadkiem testamentu nie może być osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, a także małżonek takiej osoby, jej krewni lub powinowaci I i II stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Jeżeli jednak zdarzyło się tak, że testament ustny, czyli oświadczenie woli zostało złożone w obecności takiego świadka, nie oznacza to nieważności całego testamentu, a jedynie tego postanowienia testamentowego, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym I lub II stopnia lub osobie przysposobionej. Wyjątkiem jest sytuacja, w której z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia testator nie sporządził testamentu określonej treści – wówczas nieważny jest cały testament.
Testament ustny może także stracić ważność – traci moc po upływie 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba, że spadkodawca umrze przed tym terminem. Ponadto bieg terminu jest zawieszony przez okres, w ciągu którego spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego. Oznacza to, że nawet jeśli treść oświadczenia woli zostanie stwierdzona przez spadkodawcę i świadków, po ustaniu okoliczności uniemożliwiających sporządzenie zwykłego testamentu, jego ustna wersja straci ważność, a spadkodawca będzie musiał sporządzić go w formie pisemnej.
Jak widać, sporządzenie ważnego testamentu ustnego nie należy do łatwych zadań, a nawet jeśli nam się to uda, może on zostać podważony. W związku z tym, jeżeli tylko istnieje taka możliwość, warto pozostać przy tradycyjnej formie pisemnej, która daje większe możliwości zabezpieczenia przyszłości wybranych przez nas spadkobierców.
