Internet zmienił oblicze mediów – publikować w sieci może każdy, co sprzyja pewnym nadużyciom, takim jak rozpowszechnianie niesprawdzonych lub błędnych informacji, a także łamanie praw autorskich. Czasem jest to czynione z premedytacją, a innym razem wynika z niewiedzy. Jak pisać oraz publikować, by nie naruszać niczyich praw?
Internet jest obecnie naszym głównym źródłem informacji. Nie należy się temu dziwić – jest to jednocześnie medium najszybsze i najbogatsze w różnorodne treści. Kiedyś najświeższe „newsy” można było znaleźć w porannej gazecie, natomiast dzisiaj nowe wiadomości są publikowane natychmiast po ich ujawnieniu czy zdobyciu. W dodatku publikowaniem w sieci zajmują się nie tylko profesjonaliści, ale również przypadkowe osoby prywatne – każdy może założyć bloga, nie wspominając o profilu na portalu społecznościowym. Kiedy widzimy publikację, która nam się podoba lub wywołuje jakiekolwiek inne emocje, często czujemy potrzebę natychmiastowego przekazania jej dalej. Czasami po prostu linkujemy interesujący artykuł, innym razem kopiujemy tylko jego część, dodając własną interpretację. Nie zawsze wiemy jednak, jak to zrobić, by nie naruszyć praw autorskich. Nic dziwnego – jest to dość złożone zjawisko, w którym łatwo się pogubić.
Zacznijmy od wyjaśnienia, czym właściwie są prawa autorskie. Obejmują one ogół praw przysługujących autorowi konkretnego utworu i przede wszystkim skupiają się na jego możliwości decydowania o tym, w jaki sposób można użytkować jego dzieło, a także czerpania z niego korzyści majątkowych. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy utwór wyrażony słowem, symbolem matematycznym, znakiem graficznym (literacki, publicystyczny, naukowy, kartograficzny, program komputerowy); plastyczny; fotograficzny; lutniczy; wzornictwa przemysłowego; architektoniczny, architektoniczno-urbanistyczny, urbanistyczny; muzyczny, słowno-muzyczny; sceniczny, sceniczno-muzyczny, choreograficzny, pantomimiczny lub audiowizualny (wizualny oraz audialny). Prawa autorskie nie obejmują natomiast krótkich notek prasowych, oczywistych teorii naukowych, znaków firmowych stosowanych w celach informacyjnych oraz dokumentów urzędowych. Wszystkie regulacje na ten temat zawarte zostały w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskimi i prawach pokrewnych.
Warto podkreślić, iż nie są konieczne żadne działania w celu nabycia praw autorskich do stworzonego przez siebie utworu – przysługują one każdemu autorowi z automatu. Chroniony jest każdy utwór od momentu powstania, a więc również te z nich, które nie zostały ukończone.
Jakie funkcje mają prawa autorskie? Przede wszystkim są sposobem na dbanie o to, by twórcy otrzymywali należne im wynagrodzenie za stworzenie dzieła. Dzięki temu możemy przypuszczać, że mają oni większą motywację do tworzenia. Oprócz tego przyczyniają się do minimalizacji strat przedsiębiorstw promujących konkretne dzieła, utwory czy produkty, a także strat państwa dotyczących ograniczenia odprowadzanych podatków.
Autorowi dzieła przysługuje prawo do autorstwa dzieła, rozpowszechniania go pod wybranym pseudonimem, a także kontrolowanie sposobu, w jaki jest on wykorzystywany. Prawa autorskie określają więź pomiędzy utworem a jego twórcą – co ważne, nie da się ich w żaden sposób zbyć ani zrzec.
Inną kwestią są majątkowe prawa autorskie – autor ma prawo przekazać je komuś innemu, np. w celach zarobkowych. W takim wypadku autor może m.in. nie być uprawniony do czerpania korzyści finansowych ze sprzedaży kolejnych kopii swojego utworu.
Kiedy utwór zostanie opublikowany w sieci, każdy z nas ma prawo korzystać z dzieła nieodpłatnie na własny użytek osobisty, bez konieczności uzyskania zezwolenia od twórcy. Oznacza to, że jeśli autor np. rozpowszechnił swój tekst na blogu, możemy zapisać go sobie na dysku komputera lub wydrukować. Nie mamy natomiast prawa do dalszego jego rozpowszechniania lub czerpania z niego korzyści majątkowych, czyli sprzedawania.
Istnieją sytuacje, w których rozpowszechnianie nieswojego utworu w celach informacyjnych nie jest karane. Prawo do takiego korzystania z dzieł mają media: prasa, telewizja oraz radio. Niektóre strony internetowe również spełniają kryteria „uprzywilejowanych” w ten sposób podmiotów (tzn. zaliczane są do prasy), jednak ich wyodrębnianie bywa trudne i dyskusyjne. Z pewnością takie prawo przysługuje portalom informacyjnym, czyli swoistym, internetowym odpowiednikom telewizyjnych kanałów informacyjnych, jednak powielane przez nie teksty muszą być aktualne. Mianem przedruku określamy opublikowanie na portalu całej treści, zdjęcia lub znacznego fragmentu treści w niezmienionej postaci. W przypadku fotografii i obrazów warto pamiętać, iż niezmieniona forma oznacza również takie szczegóły jak ten sam rozmiar – choćby po to, by jakość grafiki pozostała bez zmian. Nie należy również zapominać o podpisaniu utworów nazwiskiem lub pseudonimem twórcy. Warto również wiedzieć o tym, że prawo do przedruku nie oznacza automatycznie, że autor oryginalnego utworu nie ma prawa domagać się korzyści finansowych – przypadki, w których ma on taką możliwość, opisane są w poszczególnych przepisach prawa autorskiego.